Rửa tiền qua tài sản mã hóa

Theo CoinMarketCap, thị trường tài sản mã hoá toàn cầu đạt hơn 4.270 tỷ USD và được dự báo sẽ vượt mốc 10.000 tỷ USD vào năm 2030, tăng 2,5 lần chỉ trong vòng 5 năm (theo JP MorganChase). Thị trường ghi nhận sự tham gia của hơn 600 triệu người dùng, giá trị giao dịch 24h đạt hơn 204 tỷ USD, 850 sàn giao dịch, khoảng 60 quốc gia và vùng lãnh thổ đã có cơ chế pháp lý rõ ràng cho sàn giao dịch tài sản mã hoá, trong đó gần một nửa có quy trình cấp phép cụ thể.

Với sự phát triển của Internet và các loại tài sản số, lượng người Việt Nam tham gia mua bán tài sản số rất lớn, ước tính có khoảng 26 triệu tài khoản do người Việt sở hữu tài khoản tài sản số. Theo thống kê từ Statista, tại thị trường Việt Nam số lượng người dùng tiền mã hoá dự kiến sẽ gia tăng thêm 12,37 triệu người vào năm 2027. Tuy nhiên, sự tăng trưởng mạnh mẽ này không chỉ mang lại những lợi ích đặc biệt mà còn tạo ra các tồn tại vô hình và thách thức trong công tác quản lý, đặc biệt đối với các hoạt động "rửa tiền" xuyên biên giới.

Việt Nam được xếp trong nhóm 6 điểm nóng toàn cầu về dòng tiền gian lận.

Ông Phan Đức Trung - Chủ tịch Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam (VBA) cho biết:Năm 2024, Trung tâm Khiếu nại Tội phạm Mạng (IC3) thuộc FBI IC3 ghi nhận thiệt hại toàn cầu từ lừa đảo tài sản số hơn 9,3 tỷ USD, tăng gần 70% so với năm trước. Riêng Việt Nam được xếp trong nhóm 6 điểm nóng toàn cầu về dòng tiền gian lận. Đây là lời nhắc rằng cơ chế giám sát là điều kiện không thể thiếu để bảo đảm niềm tin thị trường.

Trong thời gian gần đây, qua hàng loạt các vụ án liên quan đến tiền số mà lực lượng công an vừa triệt phá cho thấy: Đầu mối thường bắt đầu bằng lời hứa lợi nhuận cao, quảng cáo rầm rộ trên mạng xã hội. Như vụ PaynetCoin và TCIS ở Phú Thọ, các đối tượng đưa ra viễn cảnh lợi nhuận lên đến 9 - 10%/tháng, từ đó dẫn dụ khiến hàng nghìn người rơi vào cảnh trắng tay.

Hoặc như vụ án Nguyễn Hoà Bình, hay còn gọi là Shark Bình. Sau khi thành lập Công ty cổ phần dịch vụ công nghệ Blockchain Việt Nam, từ cuối năm 2021, Bình đã sử dụng uy tín và tầm ảnh hưởng của bản thân để đăng tải thông tin trên mạng xã hội về việc ra mắt quỹ đầu tư "Next100 Blockchain". Bình cam kết đầu tư vào các dự án tiền số với tổng số vốn 50 triệu USD trong 10 năm nhằm quảng bá Antex và củng cố niềm tin của nhà đầu tư.

Sau khi đồng tiền số Antex được phát hành và lưu giữ trên ví điện tử binance, chỉ trong vòng 3 tháng, từ tháng 8.2021 đến tháng 11.2021, nhóm của Bình đã bán 33,2 tỉ cho khoảng 30.000 nhà đầu tư trên các sàn giao dịch, thu về ví điện tử 4,5 triệu USDT, tương đương 117 tỉ đồng, rồi rút, chia nhau. Điểm chung ở các vụ việc này, đó là nhà đầu tư đều không thể biết dòng tiền đã đi đâu và điều quan trọng nhất, cũng không có bất kỳ đơn vị kiểm toán độc lập hay cơ sở pháp lý rõ ràng nào kiểm soát được nguồn tiền ấy.

Ông Tô Trần Hoà - Phó Trưởng ban Phát triển thị trường Chứng khoán, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cảnh báo: Nhiều thủ đoạn rửa tiền qua tài sản mã hóa đang phổ biến trên thế giới. Các tổ chức, cá nhân đã qua mặt hệ thống xác thực của các nền tảng dịch vụ bằng việc cung cấp các giấy tờ giả để thực hiện hành vi chuyển tiền phi pháp. Các đối tượng cũng lợi dụng giao dịch giữa các cá nhân thông qua “chợ đen” để trực tiếp mua bán tài sản mã hóa bằng tiền mặt. Tuy nhiên, khó xác định nhất là hành vi “trộn” tài sản mã hóa khi các tổ chức cung cấp dịch vụ chỉ có thể xác định cá nhân sở hữu tài sản mã hoá, trong khi nguồn gốc tài sản mã hoá thường không được xác thực.

Ngoài ra, các đối tượng cũng chuyển tài sản mã hóa thông qua các blockchain, tạo ra rất nhiều giao dịch khác nhau với giá trị dưới ngưỡng cảnh báo, dẫn đến khó khăn trong việc truy vết. Một phương thức rửa tiền khác thông qua tài sản mã hóa là các đối tượng tạo ra dự án “sạch”, sau đó dùng tài sản mã hóa phi pháp để mua lại các dự án này rồi chuyển tiền ngược trở lại trước khi “đánh sập” luôn dự án để xóa dấu vết.

Các chuyên gia cũng cho biết để tăng cường cường hiệu quả các hoạt động phòng, chống rửa tiền thì các định chế tài chính cần xây dựng quy trình và kiểm soát tuân thủ đối với các hoạt động về chống rửa tiền liên quan tới tài sản mã hóa đối với các tài khoản cá nhân. Ngoài ra, phải chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao trên nguyên tắc hội tụ đầy đủ các lĩnh vực kinh tế, công nghệ và luật.

Bà Nguyễn Thị Minh Thơ, Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống rửa tiền - NHNN nhấn mạnh: Nghị quyết 05/ NQ-CP là bước tiến quan trọng trong việc thực hiện cam kết với FATF trong lĩnh vực tài sản mã hoá

Chủ tịch Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam chia sẻ: Trong bối cảnh đó, công nghệ tuân thủ (regtech) chính là cầu nối để dung hòa giữa sáng tạo và tuân thủ. Việc ứng dụng các giải pháp regtech như e-KYC, AI chống giả mạo, phân tích dữ liệu lớn hay các nền tảng truy vết on-chain đã chứng minh khả năng nhận diện sớm giao dịch bất thường, hỗ trợ điều tra và bảo vệ nhà đầu tư. Khi được tích hợp đúng cách, công nghệ không chỉ giúp cơ quan quản lý nâng cao hiệu quả giám sát mà còn tạo môi trường minh bạch hơn cho hoạt động đổi mới. Cách tiếp cận này cho thấy tuân thủ và phát triển thị trường hoàn toàn có thể song hành, bổ trợ lẫn nhau thay vì đối nghịch.

Ở góc độ cơ quan giám sát và điều hành vĩ mô về tài chính ngân hàng, bà Nguyễn Thị Minh Thơ, Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống rửa tiền - NHNN nhấn mạnh: Nghị quyết 05/ NQ-CP là bước tiến quan trọng trong việc thực hiện cam kết với FATF trong lĩnh vực tài sản mã hoá, góp phần khắc phục những hạn chế mà FATF chỉ ra và Việt Nam phải cam kết thực hiện khi nằm trong “Danh sách xám” từ tháng 6/2023. Việc quy định rõ trách nhiệm phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố ngay từ giai đoạn thí điểm, bao gồm định danh khách hàng từ mức giao dịch trên 1.000 USD, giám sát liên tục, báo cáo giao dịch đáng ngờ và lưu trữ dữ liệu tại Việt Nam lên tới 10 năm (gấp đôi so với thời gian lưu trữ dữ liệu được quy định trong luật Phòng chống rửa tiền), không phải để cản trở phát triển, mà để củng cố niềm tin, bảo vệ nhà đầu tư, hướng tới chuẩn mực quốc tế. Việc phát triển một thị trường đổi mới sáng tạo gắn với sản phẩm công nghệ như tài sản mã hoá luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro. Do đó các cơ quan quản lý Nhà nước sẽ tiếp tục đồng hành, phối hợp với các doanh nghiệp, nhà đầu tư để xây dựng và vận hành một thị trường an toàn, hiệu quả

Liên quan đến vấn đề “tiền ảo” hiện đang rất nóng tại Việt Nam, Tiến sĩ, Luật sư Đặng Văn Cường cho rằng, Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia đi trước để có khung pháp lý hoàn chỉnh, có tính khả thi, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả, tính tự báo và tăng cường kiểm soát loại tài sản ảo đặc biệt này, góp phần ổn định kinh tế xã hội, giảm thiểu những rủi ro cho các chủ thể khi nắm giữ, sử dụng loại tiền này.