Bà Pauline Tamesis, Điều phối viên Thường trú LHQ tại Việt Nam: Việt Nam đã thành công bước đầu trong việc bảo đảm mọi người dân đều được thụ hưởng thành quả phát triển - Ảnh: VGP/Nhật Bắc
Vẫn còn rào cản lớn đối với phát triển bền vững
Góp ý vào khung Chương trình này trong giai đoạn 2, đại diện một số tổ chức quốc tế tại Việt Nam đã đưa ra các đề xuất với kỳ vọng Chương trình trở thành hình mẫu về phát triển bao trùm, bền vững – nơi không ai bị bỏ lại phía sau.
Bà Pauline Tamesis, Điều phối viên Thường trú Liên Hợp Quốc tại Việt Nam khẳng định: "Giai đoạn 2 được xây dựng trên nền tảng thành tựu của giai đoạn 1 (2021-2025), phản ánh quyết tâm của Việt Nam trong việc bảo đảm mọi người dân đều được thụ hưởng thành quả phát triển".
Theo bà, Chương trình Mục tiêu Quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi không chỉ đóng góp trực tiếp vào việc hiện thực hóa các Mục tiêu Phát triển bền vững đến năm 2030, mà còn tạo nền móng vững chắc để Việt Nam tiến tới mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045.
Sự tin tưởng này không phải là không có cơ sở. Giai đoạn 1 của chương trình đã ghi nhận nhiều kết quả tích cực: Tỷ lệ giảm nghèo hàng năm đạt 3,2%, thu nhập của đồng bào dân tộc thiểu số tăng gấp ba lần so với năm 2020, và hàng loạt dịch vụ thiết yếu được cải thiện tại các khu vực khó khăn.
Tuy nhiên, bà Ramla Khalidi, Trưởng Đại diện Thường trú UNDP tại Việt Nam lưu ý: "Dù có nhiều tiến bộ, tỷ lệ nghèo trong các nhóm dân tộc thiểu số vẫn còn ở mức cao, gần 18% vào năm 2024, cao gấp 9 lần mức trung bình cả nước. Những khoảng cách trong tiếp cận dịch vụ cơ bản như giáo dục, y tế, nhà ở và đất đai vẫn là rào cản lớn đối với phát triển bền vững".
Bà Ramla Khalidi - Trưởng đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam: Việt Nam cần gỡ bỏ những rào cản đối với phát triển bền vững
3 trụ cột phát triển: công bằng – bền vững – thích ứng
Cả hai đại diện cấp cao của Liên Hợp Quốc tại Việt Nam đều đồng thuận rằng, để giai đoạn 2 tạo được dấu ấn sâu sắc hơn, cần nhấn mạnh 3 trụ cột: giảm nghèo công bằng, duy trì kết quả bền vững và tăng cường khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu, cụ thể.
Về giảm nghèo công bằng, bà Khalidi nhấn mạnh, các nhóm dân tộc thiểu số dễ bị tổn thương nhất phải được đặt ở trung tâm của các chính sách. Trong bối cảnh Việt Nam đang tiến hành cải cách hành chính theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, điều quan trọng là các địa phương cần được tăng cường nguồn lực và năng lực để chủ động thực hiện chương trình.
Chỉ số PAPI do UNDP phát triển có thể trở thành công cụ hữu hiệu giúp xác định các điểm nghẽn về nguồn lực và năng lực, từ đó đưa ra các quyết định đầu tư công hợp lý, minh bạch và hiệu quả.
Về bền vững hóa thành quả, phát triển kỹ năng, đặc biệt là cho thanh niên và phụ nữ dân tộc thiểu số là yếu tố cốt lõi để duy trì thành quả giảm nghèo. Việc hỗ trợ các hợp tác xã, doanh nghiệp địa phương và những mô hình kinh tế khởi nghiệp sẽ tạo ra nền tảng kinh tế tự chủ, đa dạng và có khả năng chống chịu cao hơn với những biến động từ thị trường và thiên tai.
Ứng dụng công nghệ số, quản lý dữ liệu địa phương, phát triển thương mại điện tử và dịch vụ công trực tuyến tại vùng sâu, vùng xa cũng được đánh giá là hướng đi triển vọng, cần được mở rộng thời gian tới.
Về thích ứng với biến đổi khí hậu, các cộng đồng dân tộc thiểu số vốn đã chịu nhiều thiệt thòi lại đang đối mặt với các tác động ngày càng nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu. Từ lũ quét đến hạn hán, các hiện tượng thời tiết cực đoan đang ngày càng đe dọa sinh kế của người dân vùng cao. Do đó, giai đoạn 2 cần tích hợp các yếu tố thích ứng khí hậu một cách toàn diện, từ đầu tư hạ tầng chịu được thiên tai, áp dụng phương pháp canh tác bền vững, đến hỗ trợ sinh kế linh hoạt và giảm thiểu rủi ro thiên tai.
Chìa khóa thành công: Cộng đồng làm chủ quá trình phát triển
Giai đoạn 2 của chương trình đánh dấu bước chuyển mạnh mẽ khi trao quyền thực chất cho địa phương và cộng đồng, từ lập kế hoạch đến thực hiện và giám sát. Đây không chỉ là sự phân cấp hành chính mà là sự thay đổi căn bản trong tư duy, lấy người dân làm trung tâm, lấy công bằng làm nền tảng.
Bà Pauline Tamesis, Điều phối viên Thường trú Liên Hợp Quốc tại Việt Nam nhấn mạnh, xây dựng nền tảng pháp lý và thể chế để chính quyền địa phương làm chủ là yếu tố "then chốt" để giảm nghèo và thu hẹp bất bình đẳng. Theo bà, cần phân bổ nguồn lực theo hướng công bằng, ưu tiên các khu vực có nhu cầu cao nhất, bảo đảm hiệu quả, minh bạch và trách nhiệm giải trình.
Một điểm đột phá khác là sự thay đổi trong cách nhìn nhận cộng đồng, từ đối tượng thụ hưởng sang đối tác phát triển. Cộng đồng dân tộc thiểu số được khuyến khích đóng vai trò chủ thể trong các lĩnh vực như phát triển chuỗi giá trị nông nghiệp, du lịch bền vững và việc làm xanh. Việc kết hợp giữa công nghệ, tri thức bản địa và đầu tư vào hạ tầng – kỹ năng số được kỳ vọng tạo ra một thế hệ mới, chủ động tham gia vào làn sóng tăng trưởng xanh.
Liên Hợp Quốc và các đối tác phát triển khẳng định sẽ tiếp tục đồng hành cùng Việt Nam. Nhóm công tác dân tộc thiểu số do UNICEF đồng chủ trì sẽ hỗ trợ kỹ thuật, chính sách, bảo đảm các quyết sách được xây dựng dựa trên nhu cầu thực tiễn.
Bà Pauline Tamesis tin tưởng: "Các cộng đồng dân tộc thiểu số hợp tác với Liên Hợp Quốc không phải là những đối tượng thụ động. Họ là những đối tác cam kết đồng hành trên hành trình này – để biến tầm nhìn thành hiện thực. Chúng tôi tin rằng, mọi cộng đồng đều có cơ hội để phát triển thịnh vượng".
Sơn Hào
