Không gian vốn chỉ để trú ẩn nay trở thành lớp học đặc biệt, nơi tri thức được vun đắp, nụ cười được gìn giữ và niềm tin về một ngày mai bình yên tiếp tục được thắp sáng.
Nơi trẻ em được lạc quan trở lại
Trong một hầm trú ẩn dưới lòng đất ở Kherson, nơi được xem là thành phố nguy hiểm nhất Ukraine, trẻ em đuổi nhau giữa những chiếc ghế nhựa. Bên ngoài, tiếng súng cối, pháo và máy bay không người lái bay qua lại trên các con đường.
Lớp học tạm thời này là một trong số ít nơi trẻ em có thể giao lưu an toàn. Trong vài giờ, dường như chiến tranh không hề xảy ra. Khi tiếng nổ đến quá gần, các giáo viên sẽ vỗ tay hoặc bật nhạc to hơn để át đi âm thanh.
Khi trẻ trở lại trường học trên khắp Ukraine trong tháng 9/2025, cứ ba em thì có một em bị gián đoạn học tập trong năm học thứ tư liên tiếp. Ở những khu vực tiền tuyến như Kherson, nơi trường học bị hư hại trong các cuộc tấn công, trẻ em phải học chủ yếu qua hình thức trực tuyến.
Sau nhiều năm lớn lên trong cô lập ở nhà hoặc dưới hầm trú bom, các em tụt hậu cả về học tập và phát triển. “Con trai tôi hỏi tại sao không được ra ngoài. Cháu nói với tôi rằng, con có thể bị giết ở nhà hoặc ngoài”, cô Valentina (37 tuổi) – một trong những bà mẹ đưa con tới trung tâm dưới hầm chia sẻ.
Tại Ukraine, nguy cơ tử vong hoặc thương tích đối với tất cả người dân đều rất cao. Vào tháng 7, bé trai một tuổi đã thiệt mạng trong sân của một tòa nhà dân cư ở khu vực Kherson do máy bay không người lái.
Bà Narmina Strishenets - cố vấn về xung đột của tổ chức từ thiện Cứu trợ trẻ em tại Anh, cho biết: “Thay vì vui chơi, giao lưu và đam mê, trẻ em phải tập trung vào việc sinh tồn. Nhiều em đang chậm một hoặc hai năm so với các môn học chính. Tuổi thơ của trẻ đang bị đe dọa và các em đang mất dần hy vọng”.
Trung tâm học tập dưới lòng đất, tại một địa điểm bí mật trong khu dân cư Kherson, là một trong số ít không gian nơi trẻ em được giáo viên và chuyên gia tâm lý hỗ trợ cá nhân. Trung tâm được thành lập vào năm ngoái bởi Chủ tịch Hiệp hội nhà ở địa phương, ông Oleh Turchynskyi.
“Chúng tôi đã biến tầng hầm này thành nơi trú ẩn vào năm 2023, khi các cuộc tấn công vào thành phố gia tăng. Khi nhận thấy trẻ em ở đây phát triển mạnh mẽ vì có thể dành thời gian bên nhau, tôi nhận ra đây sẽ là một không gian tuyệt vời cho các em”, ông Oleh Turchynskyi chia sẻ.
Mở cửa các ngày trong tuần, đây là nơi gặp gỡ của trẻ em từ một tuổi đến cuối tuổi thiếu niên. Các em nhỏ hát, vẽ và chơi trò chơi, trong khi các em lớn hơn xem tivi hoặc trò chuyện với bạn bè. Song song đó, các nhà tâm lý học cố gắng xoa dịu sự lo lắng, những vấn đề về giấc ngủ của trẻ, hoặc một số tình trạng như tự kỷ. Các chuyên gia cảnh báo rằng những tình trạng này ở trẻ có thể trở nên khó kiểm soát hơn.
Ông Turchynskyi cho biết, một trong những đứa trẻ tại trung tâm đã sống trong tầng hầm nhiều tháng trời, và mắc bệnh tiểu đường do căng thẳng. Khi mới đến trung tâm, cậu bé chỉ nói “có” hoặc “không”. Tuy nhiên, giờ đây, cậu đang bắt đầu lấy lại sự tự tin sau khi làm việc với nhà tâm lý học tại đó.
Tháng trước, một chiếc máy bay không người lái đã đâm vào bếp căn hộ tầng 12 của ông Turchynskyi, khi vợ ông đang nấu bữa tối. Ông bị thương ở đầu và thân, trong khi vợ ông vẫn nguy kịch tại bệnh viện, người đầy mảnh đạn.
“Ngày đêm tôi vẫn nhớ tiếng hét của cô ấy, thật to và kinh hoàng”, ông kể. Chính vì vậy, ông chọn ở lại Kherson vì cảm thấy cần có trách nhiệm với cộng đồng và trẻ em. “Tôi không thể để những người này một mình”, ông Turchynskyi nói.
Trong khi đó, phụ huynh Valentina cho biết, vào đầu năm nay, nhà cô đã bị máy bay không người lái tấn công. Vì vậy, cô cùng con trai Klav (15 tuổi) hiện phải sống tại nhà một người bạn. Nơi đây thường không có điện hay Internet. Tuy nhiên, nỗi sợ hãi lớn nhất của Valentina là cô đã cố gắng quá mức để che chở con trai khỏi nỗi sợ hãi của chính mình. Giờ đây, cậu bé hầu như không phản ứng gì với tiếng nổ.
“Cuộc sống ngày càng tồi tệ hơn. Tôi từng lái xe đến siêu thị, nhưng giờ đây, tôi đi xe đạp vì phương tiện này không có động cơ át đi tiếng ồn của máy bay. Nhờ đó, tôi biết khi nào mình cần chạy. Chúng tôi đang tồn tại, chứ không phải đang sống”, phụ huynh Valentina bày tỏ.
Trung tâm dưới tầng hầm ở Kherson đón 30 - 35 trẻ em mỗi ngày. Ảnh: The Guardian
Mang lại sự an toàn cho trẻ
Tại khu vực Kharkiv, Đông Bắc Ukraine, nơi một nửa số trường học đã bị hư hại hoặc phá hủy bởi các cuộc không kích, giáo dục không chỉ là những bài học trên lớp, mà còn là việc mang lại cho trẻ em sự an toàn và cảm giác bình thường.
Đối với những học sinh đã đợi nhiều năm để được trở lại trường học trực tiếp, những lớp học không chỉ là nơi để học, mà còn tượng trưng cho sự kiên cường và lời hứa về một tương lai tươi sáng hơn, ngay cả giữa chiến tranh.
Khi Hlib (10 tuổi) bước vào lớp học mới dưới hầm, cậu không giấu được sự phấn khích, bởi đã hơn ba năm kể từ lần cuối cùng cậu đến lớp học trực tiếp. Trong phần lớn thời thơ ấu, cảnh báo không kích, ném bom và chiến tranh đã khiến Hlib phải học trực tuyến, xa lánh bạn bè và thầy cô.
“Em chỉ được đi học chưa đầy một năm. Đó là lý do tại sao bây giờ em rất vui, vì sẽ được gặp lại bạn bè. Giờ đây, em có thể giơ tay trả lời giáo viên và được cô ấy nhìn thấy”, Hlib chia sẻ khi trường học ở thành phố Kharkiv mở lớp học mới dưới hầm.
Trường của Hlib là một trong tổng số sáu cơ sở giáo dục ở vùng Kharkiv đã thiết lập lớp học ngầm trong khuôn viên trường, một phần của dự án do UNHCR (Cao ủy Liên Hợp Quốc về người tị nạn) và LWF (Liên hiệp Luther Thế giới) hợp tác với chính quyền địa phương. Dự án hỗ trợ sáng kiến của Chính phủ và Tổng thống Ukraine trong việc thiết lập các lớp học trú ẩn, khôi phục quyền tiếp cận giáo dục an toàn cho hàng nghìn trẻ em.
UNHCR và LWF đã cải tạo và xây dựng lại thành công năm trường học ngầm, trong khi trường thứ sáu được trang bị nội thất và các vật dụng thiết yếu. Những ngôi trường này đảm bảo rằng gần 2.500 học sinh và hơn 400 giáo viên có thể an toàn đến lớp trực tiếp. Đồng thời, việc học tập của các em không bị gián đoạn do phải chạy xuống hầm trú ẩn trong các cuộc tấn công liên tục và cảnh báo không kích thường xuyên.
Trong suốt sự nghiệp kéo dài một thập kỷ, cô giáo tiểu học Anastasia Makovetska đã dìu dắt nhiều học sinh trong những năm đầu tiên đi học. Cô nhấn mạnh những thách thức đặc biệt mà các em phải đối mặt, trong quá trình học trực tuyến.
“Trẻ nhỏ không chỉ học từ sách vở, mà còn từ chính những người xung quanh. Các em cần được học trực tiếp, vì đó là một phần thiết yếu trong sự phát triển cá nhân. Trẻ em học cách giao tiếp, kết bạn và cùng nhau giải quyết vấn đề. Các em rất nhạy cảm, thích ôm ấp, chia sẻ đồ chơi và đơn giản là ở bên nhau. Đây là những kỹ năng thiết yếu mà các em không thể phát triển qua màn hình”, cô giải thích.
Hlib (10 tuổi) phấn khích bước vào lớp học mới dưới hầm. Ảnh: UNHCR
Cô Anastasia chia sẻ rằng, học sinh đã vô cùng háo hức khi được trở lại trường. “Các em dành cả cuối tuần để soạn cặp sách, đếm từng ngày mong đến giờ học. Như thể có một phần tuổi thơ từng bị mất đi, và giờ đây, cuối cùng, các em đã tìm lại được nó. Đó chính là điều các em cần: Một cơ hội để được làm trẻ em đúng nghĩa”, cô bày tỏ.
Đối với những học sinh lớn hơn, như Kateryna (16 tuổi), đang học năm cuối trước khi vào đại học, việc trở lại trường cũng quan trọng không kém.
“Học trực tuyến có những thuận lợi nhất định, nhưng để hiểu sâu các môn thì khó khăn hơn nhiều, nhất là trong kỳ thi tốt nghiệp - nơi điểm số có ý nghĩa quyết định. Không được trực tiếp trao đổi với thầy cô, em luôn cảm thấy thiếu đi một điều gì đó. Em đã phải vật lộn để nắm bắt nhiều kiến thức, và thật sự căng thẳng khi nghĩ rằng những điểm số ấy sẽ định hình tương lai của mình”, Kateryna bộc bạch.
Giờ đây, khi được trở lại lớp, Kateryna cảm thấy như có thêm nguồn động lực mới. “Được ngồi cùng bạn bè, được vây quanh bởi không khí học tập chung, điều đó tạo nên sự khác biệt rất lớn. Em có thể tập trung hơn, thoải mái đặt câu hỏi và dễ dàng tiếp thu những gì đang học”, nữ sinh chia sẻ.
Theo Liên Hợp Quốc, thương vong dân sự đã gia tăng trong những tháng gần đây tại Ukraine. Trên toàn quốc, hơn 3.000 trẻ em đã thiệt mạng hoặc bị thương kể từ khi chiến tranh toàn diện nổ ra vào năm 2022.
Với những nguy hiểm như vậy, các gia đình buộc phải dành phần lớn thời gian sống dưới hầm hoặc trong nhà. Giáo viên cho biết, do bị kẹt ở nhà, phần lớn trẻ em hiện gặp khó khăn trong việc hòa nhập xã hội. Khả năng nói và sự tự tin của các em bị hạn chế do không được tiếp xúc với bạn bè. Một số trẻ thậm chí chưa biết đọc.
