Sách giáo khoa thống nhất: Không dạy - học rập khuôn

Trao quyền tự chủ, sáng tạo cho giáo viên

Cô Phan Thị Vân Hường - giáo viên Trường THCS Hưng Dũng (phường Trường Vinh, Nghệ An) cho rằng, nếu thực hiện chung bộ sách giáo khoa không gây khó khăn đến việc dạy học của giáo viên. Bởi sử dụng một hay nhiều bộ sách giáo khoa không phải là thước đo đổi mới dạy học, mà nằm ở năng lực sáng tạo, tự chủ của giáo viên trong tổ chức dạy học.

Điều quan trọng là giáo viên nghiên cứu tài liệu, tập trung vào nội dung kiến thức và kỹ năng cần đạt cho học sinh. Như vậy, khung chương trình, chuẩn kiến thức kỹ năng, chuẩn đầu ra mới là pháp lệnh, còn sách giáo khoa chỉ là tài liệu chính để tổ chức dạy học.

Cô Lê Thị Xuân Đào - giáo viên Ngữ văn, Trường THCS Tây Sơn (phường Hòa Cường, TP Đà Nẵng) chia sẻ: “Nền tảng của việc dạy học vẫn là bám sát yêu cầu cần đạt của Chương trình GDPT 2018. Khi nắm vững yêu cầu này, giáo viên hoàn toàn có thể linh hoạt thiết kế hoạt động học tập phù hợp, bảo đảm mục tiêu chương trình. Có thể nói, sách giáo khoa chỉ là công cụ hỗ trợ, còn tinh thần của đổi mới giáo dục - phát triển năng lực và phẩm chất người học vẫn được giữ nguyên”.

Theo cô Đào, khi có bộ sách giáo khoa dùng chung, việc sử dụng ngữ liệu ngoài trong kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh trở nên thuận lợi hơn. Sau 4 năm thực hiện chương trình mới với ba bộ sách khác nhau, giáo viên đã có điều kiện tiếp cận, tích lũy và so sánh nhiều nguồn ngữ liệu phong phú, qua đó dễ dàng lựa chọn những ngữ liệu phù hợp, bảo đảm tính chuẩn xác và đa dạng trong dạy học.

Thực tế, việc tìm kiếm và khai thác ngữ liệu ngoài đã trở thành kỹ năng quen thuộc của giáo viên trong suốt quá trình đổi mới vừa qua. “Quan trọng nhất là người dạy hiểu rõ và kiên định với nguyên tắc dạy học theo định hướng phát triển năng lực, phẩm chất học sinh. Giáo viên vẫn có thể linh hoạt lựa chọn, điều chỉnh ngữ liệu và phương pháp phù hợp với đối tượng học sinh của mình”, cô Đào khẳng định.

Thầy Vũ Văn Tùng - Trường Tiểu học và THCS Đinh Núp (xã Pờ Tó, tỉnh Gia Lai) thì cho rằng thách thức lớn nhất không nằm ở “sách”, mà ở cách “dạy”. Với kinh nghiệm nhiều năm đứng lớp, thầy Tùng nhận thấy khi chỉ còn một bộ sách giáo khoa, giáo viên càng phải chủ động, linh hoạt hơn.

Cách tổ chức dạy học không thể rập khuôn theo trình tự trong sách mà có thể thay đổi hoạt động, gắn với những tình huống thực tiễn, tích hợp liên môn để học sinh dễ hiểu và hứng thú hơn. Phương pháp giảng dạy cũng cần được làm mới bằng việc kết hợp thảo luận nhóm, học theo dự án, trải nghiệm, học theo trạm, sân khấu hóa nội dung bài học.

Trong giờ học, học sinh được khuyến khích tham gia xây dựng nội dung, đặt câu hỏi, thể hiện sản phẩm học tập theo cách riêng của mình. Theo thầy Tùng, giáo viên nên tận dụng công nghệ số, học liệu mở, nguồn tư liệu trực tuyến, phần mềm hỗ trợ để bài học sinh động, cập nhật và gần gũi với đời sống. Sau mỗi tiết học, việc tự đánh giá, trao đổi chuyên môn với đồng nghiệp sẽ giúp giáo viên không ngừng điều chỉnh và sáng tạo.

Ở góc độ khác, cô Vân Hường cho rằng, cách ra đề, tổ chức kiểm tra đánh giá của Chương trình GDPT 2018 theo hướng mở, đặt ra vấn đề và yêu cầu người học vận dụng kiến thức để đưa ra hướng giải quyết. Chính vì vậy, nếu thực hiện một bộ sách giáo khoa, thì giáo viên cần căn cứ vào yêu cầu cần đạt của chương trình, xác định cách dạy học phù hợp, không chỉ ở môn Ngữ văn mà kể cả các môn học khác.

“Trong quá trình dạy học, giáo viên nếu có năng lực, sáng tạo có thể tham khảo các tài liệu, bộ sách giáo khoa khác. Dù sử dụng bộ sách giáo khoa nào, tôi mong muốn ngành Giáo dục tiếp tục phát huy những đổi mới trong cách kiểm tra, đánh giá hiện nay để giáo viên và học sinh yên tâm dạy học”, cô Vân Hường chia sẻ.

Cô và trò Trường THCS Tô Vĩnh Diện (Ô Chợ Dừa, Hà Nội) trong giờ học Ngữ văn. Ảnh: Đình Tuệ

Sách giáo khoa là tài liệu phục vụ dạy học

Sau 5 năm thực hiện Chương trình GDPT 2018 và thực hiện thay sách giáo khoa, bà Phạm Thị Hương - Hiệu trưởng Trường Tiểu học thị trấn 2 (xã Vạn An, Nghệ An) nhận định, nếu giáo viên có trình độ năng lực cao, việc sử dụng nhiều bộ sách, tài liệu tham khảo để dạy học là điều tuyệt vời.

Tuy nhiên, từ kinh nghiệm nhiều năm giảng dạy và quản lý, thực tế bằng giáo viên cấp tiểu học ở trường nói riêng và trên địa bàn xã chưa đồng đều. Những giáo viên tiểu học tự chủ cao, linh hoạt, mạnh dạn sáng tạo trong bài dạy chiếm không nhiều.

Chính vì vậy, để nâng cao hiệu quả dạy học khi triển khai bộ sách dùng chung thống nhất, bà Phạm Thị Hương mong muốn có sự định hướng trong mỗi bài dạy, bên cạnh yêu cầu cần đạt được quy định trong khung chương trình. Như vậy, những giáo viên có năng lực vẫn sẽ chủ động phát huy năng lực, sở trường của mình, nâng cao hiệu quả tiết dạy.

Còn giáo viên trình độ chưa cao sẽ tự tin hơn trong dạy học, không sợ bị sai định hướng. Bên cạnh đó, về nội dung bộ sách giáo khoa thống nhất, đối với cấp tiểu học, cần khắc phục được những bất cập về sử dụng ngữ liệu, đảm bảo được sự thân thiện, dễ hiểu, dễ nhớ, có tính nhân văn.

Ông Dương Văn Sơn - Hiệu trưởng Trường THPT Kim Liên (xã Kim Liên, Nghệ An) cho biết, đã có nhiều năm giảng dạy trực tiếp, hiện là cán bộ quản lý và là phụ huynh có con học phổ thông.

Đứng ở các vai “người trong cuộc”, ông Dương Văn Sơn cho rằng, nên có chung một bộ sách giáo khoa để tạo được sự thống nhất, đồng bộ trong dạy học ở các nhà trường. Về phía giáo viên sẽ có tài liệu chuẩn mà không vất vả so sánh, đối chiếu kiến thức giữa các bộ sách để xây dựng bài giảng cho học sinh.

Đồng thời từ tài liệu thống nhất này, giáo viên chủ động cập nhật các kiến thức mới, bổ sung từ Internet và các nguồn khác để làm phong phú thêm nội dung bài học. Về phía học sinh cũng thuận lợi, yên tâm khi tham gia các kỳ thi quan trọng như thi tuyển sinh vào lớp 10, thi tốt nghiệp THPT với đề chung trên toàn tỉnh hoặc cả nước.

Hiệu trưởng Trường THPT Kim Liên cho rằng, điều quan trọng nhất là phải “chuẩn” ở khâu kiểm tra, đánh giá năng lực. Nếu kiểm tra đánh giá hướng tới phát huy năng lực người học thì giáo viên cũng chủ động, sáng tạo, linh hoạt vận dụng các tài liệu để có phương pháp, nội dung kiến thức giảng dạy phù hợp.

Trường THCS Tây Sơn tập huấn sử dụng màn hình tương tác INNOSMART trong dạy học ứng dụng công nghệ thông tin. Ảnh: PV

Bồi dưỡng năng lực tổ chức dạy học cho giáo viên

Bà Nguyễn Thị Vân Hồng - Hiệu trưởng Trường THCS Chương Dương (Hồng Hà, Hà Nội) cho rằng, khi các nhà trường dùng chung một bộ sách giáo khoa, điều quan trọng không phải là “chúng ta có gì giống nhau”, mà là làm gì khác nhau để học sinh vẫn được học trong niềm hứng khởi và phát triển năng lực thật sự.

Sách giáo khoa là tài liệu chuẩn, nhưng nếu dạy học chỉ dừng ở việc truyền đạt lại nội dung trong sách, tiết học sẽ trở nên khô cứng và thụ động. Muốn tránh rập khuôn, giáo viên phải biết đọc sâu chương trình, hiểu rõ mục tiêu năng lực cần hình thành, từ đó chủ động lựa chọn nội dung, ví dụ, ngữ liệu và cách tiếp cận phù hợp với học sinh của mình.

Việc thay đổi thứ tự hoạt động, liên hệ thực tế, tổ chức dự án, ứng dụng công nghệ hay lồng ghép yếu tố địa phương đều là những cách giúp tiết học trở nên sinh động, tự nhiên và có bản sắc riêng.

Trường Tiểu học thị trấn 2 (xã Vạn An, Nghệ An) đặt ra yêu cầu cao đối với giáo viên trong tự học, tự nâng cao năng lực như: Tự học tiếng Anh, ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong dạy học. Hiện nay, giáo viên của trường đều có thể ứng dụng AI linh hoạt vào tiết dạy như: Thiết kế hoạt động dạy học, tổ chức trò chơi phát huy khả năng sáng tạo, tự chủ tìm hiểu kiến thức cho học sinh…

Trường Phổ thông DTBT Tiểu học & THCS Trà Nam (xã Trà Linh, TP Đà Nẵng) chú trọng bồi dưỡng năng lực tổ chức lớp học cho giáo viên. Ông Võ Đăng Chín - Hiệu trưởng nhà trường cho biết: “Để việc dạy học đạt hiệu quả, giáo viên cần chủ động lựa chọn phương pháp và ngữ liệu phù hợp với đặc thù học sinh từng vùng miền.

Chẳng hạn, khi dạy về môi trường tự nhiên, giáo viên ở TP Hồ Chí Minh có thể sử dụng ví dụ từ các khu sinh thái, công viên, vườn thú hay đô thị xanh; trong khi ở vùng miền núi, giáo viên nên lấy ngữ liệu từ chính điều kiện tự nhiên sẵn có của địa phương để học sinh dễ hình dung và tiếp cận bài học”.

Ông Chín nêu thực tế, dù đã tập huấn, nhiều giáo viên vẫn lúng túng khi triển khai các môn học mới như Hoạt động trải nghiệm, chưa hình dung rõ “mình sẽ dạy gì, và dạy như thế nào để truyền đạt hiệu quả nội dung đến học sinh”.

Thực tế dự giờ và kiểm tra cho thấy, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học ở nhiều nơi vẫn dừng lại ở mức trình chiếu thay cho viết bảng, chứ chưa tạo ra được sự tương tác thực sự giữa thầy và trò. Do vậy, giáo viên cần được tập huấn thực chất, có cơ chế đánh giá và động lực rõ ràng để phát triển nghề nghiệp.

Ông Dương Văn Sơn kiến nghị, cùng với việc sử dụng một bộ sách giáo khoa thống nhất, đối với cấp THPT, cũng nên chỉ có một kỳ thi do Bộ GD&ĐT chủ trì để lấy điểm xét tốt nghiệp và xét tuyển vào các trường đại học.

Có một thực tế hiện nay là ngoài ôn thi tốt nghiệp THPT, thì còn có nhiều kỳ thi riêng của các trường đại học. Trong khi cấu trúc đề thi, phạm vi kiến thức, đáp án của các kỳ thi riêng không phải do Bộ GD&ĐT biên soạn, chủ trì. Việc “thu về một mối” giúp học sinh không phải chạy theo quá nhiều kỳ thi riêng của các trường đại học, gây áp lực trong học tập và tốn kém chi phí.