Mô hình bữa ăn học đường bền vững tại Thụy Điển

Một chương trình thí điểm tại Trường Trung học Mariebergsskolan ở Karlstad đang cho thấy cách những thay đổi nhỏ trong món ăn và không gian có thể định hình lại thói quen ăn uống của học sinh.

Mỗi buổi sáng, căng tin của trường đón học sinh bằng quầy “năng lượng” với nước ép gừng và chanh, dâu tây và cam, hay sữa nghệ; cùng với yến mạch ngâm sữa caramel. Điều đặc biệt là tất cả rau củ và trái cây đều được quyên góp từ các siêu thị địa phương nhằm giảm lãng phí thực phẩm.

Mô hình này được triển khai từ năm 2018 bởi Vinnova, cơ quan đổi mới quốc gia của Thụy Điển, cùng với sự phối hợp của bảy cơ quan nhà nước khác, bao gồm Cơ quan Lương thực Thụy Điển.

Mô hình này dựa trên tinh thần “folkhem” (nhà nước phúc lợi kiểu Thụy Điển), hình thành từ thập niên 1930, trong đó trường học không chỉ dạy kiến thức, mà còn chăm lo phát triển sức khỏe toàn diện. Từ năm 1946, các trường công lập đã cung cấp bữa trưa miễn phí, và đến năm 2011, luật quốc gia yêu cầu bữa ăn phải đảm bảo dinh dưỡng.

Tuy nhiên, đến năm 2018, một báo cáo cảnh báo rằng bữa ăn học đường chưa thực sự góp phần vào việc cải thiện sức khỏe và tính bền vững như kỳ vọng. Đó là lý do chương trình đổi mới được triển khai để biến bữa ăn thành đòn bẩy thay đổi cả hệ thống thực phẩm.

Không chỉ tập trung vào thực phẩm, dự án còn hướng đến việc biến căng tin thành một không gian học sinh cảm thấy thoải mái và tự do lựa chọn. Rèm cửa cách âm, tông màu ấm, nhiều kiểu bàn ghế khác nhau đều được điều chỉnh dựa trên ý kiến học sinh thông qua các hội thảo thiết kế.

Bà Linnea Olsson Lee, chuyên gia chiến lược ẩm thực tại Karlstad, chia sẻ: “Đôi khi các em muốn ngồi một mình mà không bị nhìn, đôi khi lại thích trò chuyện theo nhóm lớn. Sau khi thay đổi nội thất, học sinh cảm thấy gắn bó hơn với không gian ăn uống, thay vì tìm đồ ngọt ở các cửa hàng gần trường”.

Một điểm đáng chú ý là chương trình hợp tác chặt chẽ với nông dân địa phương. Nhờ sự hỗ trợ từ Cơ quan Bảo vệ Môi trường Thụy Điển, các đầu bếp trường học hiện có thể đặt hàng nguyên liệu tại địa phương dễ dàng hơn, từ đó giảm lượng khí thải và thúc đẩy sản xuất bền vững.

Tuy vậy, thách thức sâu xa vẫn còn. Việc mở rộng mô hình sang quy mô quốc gia đòi hỏi nguồn tài chính ổn định, cam kết từ chính quyền địa phương và đào tạo thêm năng lực thiết kế - những yếu tố không phải lúc nào cũng có sẵn trong hệ thống hành chính.

Ông Alexander Alvsilver, người đứng đầu khu vực về xã hội tương lai tại Vinnova, nhấn mạnh: “Không một tổ chức nào có thể giải quyết vấn đề lãng phí thực phẩm và dinh dưỡng học đường một mình. Chúng ta cần có sự phối hợp giữa nhà trường, địa phương, doanh nghiệp và cộng đồng”.

Dù vậy, những kết quả ban đầu rất khả quan. Một chương trình mới nhằm giảm lãng phí thực phẩm đã thưởng tài chính cho các lớp học tiết kiệm tốt, và đến nay, số tiền thưởng đã đạt gần 100 nghìn SEK nhờ cắt giảm 1,7 tấn thực phẩm trong một năm. Điều này cho thấy, học sinh không chỉ thụ hưởng, mà còn đóng vai trò chủ động trong quá trình thay đổi.

Mô hình bữa ăn học đường tại Thụy Điển cho thấy những thay đổi nhỏ, từ thực phẩm đến không gian, có thể cải thiện sức khỏe và thói quen của học sinh. Đây không chỉ là bữa ăn miễn phí, mà là đầu tư dài hạn cho bình đẳng, bền vững và tương lai cộng đồng.