Kỳ vọng vào thị trường tài sản mã hoá vận hành minh bạch, bền vững

Kỳ vọng vào thị trường tài sản mã hoá vận hành minh bạch, bền vững

Tổng quan về tài sản mã hóa

Tuần qua, một thông tin được cộng đồng đầu tư rất quan tâm là thị trường tài sản mã hóa sẽ được thí điểm trong 5 năm, theo Nghị quyết số 5/2025 của Chính phủ. Nghị quyết này đánh dấu việc thiết lập khung pháp lý đầu tiên cho thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam, cho cả tổ chức cung cấp dịch vụ, tổ chức phát hành và nhà đầu tư trong và ngoài nước. Tại Nghị quyết này, việc triển khai thị trường giao dịch tài sản mã hóa trên nguyên tắc thận trọng, có kiểm soát, có lộ trình phù hợp với tình hình thực tiễn cũng như đảm bảo tính an toàn, an ninh của thị trường, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tham gia.

Tài sản mã hóa là các tài sản kỹ thuật số được phát hành và lưu trữ trên công nghệ chuỗi khối blockchain - một hệ thống cơ sở dữ liệu phi tập trung, minh bạch và bảo mật cao. Công nghệ này giúp bảo đảm quyền sở hữu rõ ràng, ngăn chặn giả mạo và tăng tính an toàn trong giao dịch.

Tài sản mã hóa bao gồm nhiều hình thức khác nhau, nhưng phổ biến nhất là 5 loại: tiền mã hóa như Bitcoin, Ethereum - được xem như vàng số hoặc phương tiện thanh toán xuyên biên giới; các loại token tiện ích - có vai trò như phiếu sử dụng dịch vụ kỹ thuật số; token chứng khoán - đại diện cho quyền sở hữu tài chính như cổ phần, trái phiếu; token gắn với tài sản thật - như bất động sản, vàng, tín chỉ carbon và NFT - tài sản số độc nhất đại diện cho quyền sở hữu tác phẩm nghệ thuật, bản quyền, hay vật phẩm trong không gian số. Tính đến giữa năm 2025, thị trường tài sản mã hóa toàn cầu đã vượt mốc 2.000 tỷ USD, trở thành nền tảng vận hành quan trọng của kinh tế số toàn cầu, đồng thời mở ra nhiều cơ hội đầu tư và ứng dụng trong nhiều lĩnh vực.

Tài sản mã hóa là các tài sản kỹ thuật số được phát hành và lưu trữ trên công nghệ chuỗi khối blockchain

Kỳ vọng vào thị trường tài sản mã hóa vận hành minh bạch, bền vững

Trước đây, tài sản mã hóa chưa từng được công nhận trong bất kỳ văn bản chính sách cấp cao nào. Nghị quyết 05 là lần đầu tiên Chính phủ ban hành một văn bản thí điểm cấp quốc gia cho loại hình tài sản này. Mọi giao dịch tiền mã hóa chỉ được thực hiện qua đơn vị hợp pháp do Bộ Tài chính cấp phép, thay vì giao dịch tự do như trước.

Năm 2023, Việt Nam đứng thứ hai thế giới về tỷ lệ dân số sở hữu tiền mã hóa, cứ 5 người trưởng thành, lại có một người từng giao dịch tài sản dạng này, theo khảo sát của đơn vị nghiên cứu thị trường Statista. Hay là theo Chainalysis - một công ty chuyên phân tích blockchain, dòng chảy tài sản mã hóa vào Việt Nam liên tục duy trì trên 100 tỷ USD mỗi năm.

Chính vì vậy, sự ra đời của Nghị quyết 05 được thị trường chờ đợi từ rất lâu. Nếu khung pháp lý vận hành tốt, đây sẽ là cơ hội biến dòng chảy kinh tế ngầm trở thành minh bạch, đóng góp trực tiếp cho tăng trưởng. Đặc biệt, trong bối cảnh, Việt Nam đã chính thức thành lập Trung tâm tài chính tại Thành phố Hồ Chí Minh và Đà Nẵng.

Ông Phan Đức Trung - Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam cho biết: "Pháp luật thừa nhận những môi trường cho phép gọi vốn công khai thông qua những sàn giao dịch. Đây là một cơ hội, nếu như có một khung pháp lý tốt, chúng ta sẽ nhìn thấy dòng chảy tài sản mã hóa một cách minh bạch và đóng góp vào nền kinh tế".

Bà Trần Thị Thúy Ngọc - Phó Tổng Giám đốc Công ty Deloitte Việt Nam chia sẻ: "Với những thị trường tài chính lớn như Mỹ, Hong Kong (Trung Quốc), Nhật Bản... họ đang nghiên cứu ai là người đi trước có thể sẽ là người chiến thắng".

Nghị quyết 05 có nhiều quy định về phát hành tài sản mã hoá, bao trùm 3 nhóm vấn đề chính: đơn vị được phép phát hành, nhóm nhà đầu tư được phép tham gia thị trường và quy định về loại tài sản mã hoá.

Đầu tiên, về đơn vị được phép phát hành, Nghị quyết 05 quy định đơn vị được phép phát hành tiền mã hóa bắt buộc phải là công ty Việt Nam. Đồng thời, đáp ứng các điều kiện nghiêm ngặt: có vốn điều lệ tối thiểu 10.000 tỷ đồng, ít nhất 65% vốn trong nước, đội ngũ nhân sự có chứng chỉ chuyên môn và hệ thống công nghệ đạt tiêu chuẩn an toàn cấp độ 4. Số lượng doanh nghiệp được cấp phép cũng giới hạn.

Bà Phạm Thị Thùy Linh - Trưởng Ban Phát triển thị trường, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước nêu ý kiến: "Trên cơ sở phối hợp với Bộ Tài chính, Bộ Công an và Ngân hàng Nhà nước để lựa chọn tối đa 5 tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa để cấp phép cho hoạt động. Chúng tôi thấy rằng, với số lượng tối đa 5 đơn vị này, vừa đảm bảo tính cạnh tranh lành mạnh giữa các tổ chức cung cấp dịch vụ, đồng thời đảm bảo tính kiểm soát và có đánh giá tính hiệu quả của các hoạt động của tổ chức này trong giai đoạn thí điểm".

Quy định thứ hai là nhóm tài sản mã hóa được phép giao dịch. Trên thị trường hiện nay, có nhiều cách phân loại tài sản mã hoá. Một loại là tài sản mã hóa gắn với tài sản thực (RWA), tức là số hóa các tài sản thực như đất đai, hàng hoá, vàng. Loại thứ hai là không gắn với tài sản thực, không có một tài sản vật chất nào trong thế giới thực bảo chứng cho giá trị của chúng.

Dự báo của công ty tư vấn BCG cho biết, những tài sản mã hóa gắn với tài sản thực sẽ chiếm 10% GDP toàn cầu vào năm 2033, tương đương khoảng 18.000 tỷ USD. Nghị quyết 05 quy định, tài sản mã hóa tại Việt Nam phải gắn với tài sản thực để đảm bảo tính minh bạch.

Các vụ việc pháp lý liên quan đến tài sản mã hóa

Với một lĩnh vực vẫn còn rất mới mẻ như thị trường tài sản mã hóa, các rủi ro pháp lý vẫn có thể xuất hiện và gây ra nhiều nguy cơ.

Đầu năm 2018, vụ việc nền tảng Bitconnect phải dừng hoạt động cho vay và đóng sàn nội bộ đã gây chấn động với giới đầu tư tiền mã hóa. Cuộc điều tra sau đó hé lộ rằng, việc Bitconnect kêu gọi huy động bằng tiền mã hóa như bitcoin với mức hứa hẹn lợi nhuận lên đến 40%/tháng, thực chất là một hình thức kim tự tháp ponzi - lấy tiền của người sau để trả lãi cho người trước. Bộ Tư pháp Mỹ đã truy tố nhà sáng lập Satish Kumbhani tội danh lừa đảo với tổng giá trị thiệt hại lên tới trên 2 tỷ USD.

Một vụ việc nổi bật khác thuộc về nền tảng Luna vào năm 2022. Trung tâm của nền tảng này là đồng stablecoin UST, được neo giá ở mức 1 USD nhờ hoán đổi tự do với đồng Luna và ngược lại. Nhưng khi UST bị trượt xuống dưới mức 1 USD, nhà đầu tư ồ ạt đổi UST sang Luna, buộc nền tảng phải đúc đồng Luna mới với số lượng lớn để giữ neo giá, tạo ra "vòng xoáy lao dốc" làm sụp đổ giá trị của đồng tiền mã hóa này. Nhà sáng lập Do Kwon đã bị Mỹ cáo buộc đưa thông tin sai lệch về sự ổn định và rủi ro của cơ chế hoán đổi UST.

Gần đây nhất là vụ việc của FTX - một trong những sàn giao dịch tài sản mã hóa lớn nhất thế giới, từng có thời điểm được định giá tới 32 tỷ USD. Tuy nhiên cuối năm 2022, chỉ trong ít ngày, danh tiếng của sàn này đã bốc hơi, sau khi nhà sáng lập Sam Bankman-Fried bị phát giác đã lạm dụng tiền ký quỹ của khách hàng FTX để sử dụng sai mục đích. Vụ việc đã dẫn tới làn sóng rút tiền ồ ạt và kéo sàn này sụp đổ. Sam bị tòa án Mỹ tuyên có tội với 7 tội danh khác nhau, đánh cắp 8 tỷ USD từ nhà đầu tư.

Năm 2023, Việt Nam đứng thứ hai thế giới về tỷ lệ dân số sở hữu tiền mã hóa

Cách thức quản lý tài sản mã hóa ở các nước

Trên thế giới hiện nay, quốc gia và vùng lãnh thổ có những quan điểm khác nhau về quản lý tài sản mã hóa, có những nước tìm cách hạn chế nghiêm ngặt tại Trung Quốc, và cũng có những nền kinh tế cho phép giao dịch nhưng trong khuôn khổ pháp lý nhất định.

Trung Quốc đã áp dụng chính sách quản lý rất chặt chẽ đối với tài sản mã hóa và tiền mã hóa. Người dân vẫn được phép sở hữu tài sản mã hóa cá nhân, nhưng các hoạt động khai thác, kinh doanh và giao dịch bị cấm và bị xử lý nghiêm. Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBOC) cũng đang tập trung phát triển đồng nhân dân tệ kỹ thuật số để thay thế cho các loại tiền mã hóa phi tập trung như Bitcoin.

Liên minh châu Âu (EU) và Singapore đều áp dụng khung pháp lý nghiêm ngặt để quản lý tài sản mã hóa. EU triển khai Đạo luật Thị trường Tài sản mã hóa (MiCA) từ cuối năm 2024, yêu cầu cấp phép, quản lý rủi ro, minh bạch và phòng chống rửa tiền.

Singapore quản lý theo Đạo luật Dịch vụ Thanh toán (PSA) với yêu cầu cấp phép, giám sát chặt chẽ, tách bạch tài sản và báo cáo định kỳ. Cả hai nền kinh tế này đều cố gắng sử dụng quy định để cân bằng giữa kiểm soát rủi ro và thúc đẩy đổi mới công nghệ tài chính.

Cũng đi theo mô hình cho phép quản lý giao dịch có quản lý, nhưng Mỹ lại có cách tiếp cận tương đối khác biệt. Hồi tháng 7, giới lập pháp nước này đã thảo luận 3 dự luật về các khía cạnh khác nhau, trong đó dự luật mang tên Đạo luật Hướng dẫn và Thiết lập Đổi mới Quốc gia đối với Stablecoin, hay luật GENIUS đã được thông qua và ký ban hành bởi Tổng thống Donald Trump. Đây được xem là bước tiến quan trọng trong việc thiết lập khung pháp lý rộng hơn cho tài sản mã hóa tại Mỹ.

Đạo luật GENIUS đặt ra các tiêu chuẩn đối với stablecoin - một loại tiền mã hóa được thiết kế để giữ giá ổn định, thường neo theo tỷ giá 1:1 với đồng USD và được sử dụng phổ biến để giao dịch giữa các loại tài sản mã hóa. Bên cạnh đó, đạo luật còn đặt ra các yêu cầu đối với các đơn vị phát hành phải thường xuyên chia sẻ thông tin về dự trữ của họ dưới dạng tiền tệ của Mỹ, tiền gửi không kỳ hạn, trái phiếu kho bạc và các loại tài sản bảo đảm được chấp nhận khác. Mặc dù tập trung vào stablecoin, Đạo luật GENIUS được xem là bước tiến quan trọng trong khung pháp lý rộng hơn cho tài sản mã hóa, góp phần tạo nền tảng pháp lý đồng bộ và thúc đẩy sự phát triển bền vững của lĩnh vực tài sản mã hóa tại Mỹ.

Ông Sean Lee - Nhà đồng sáng lập, Công ty Công nghệ tiền mã hóa IDA cho biết: "Điều này rất tích cực. Sự rõ ràng là rất quan trọng. Tiền mã hóa không muốn tiếp tục tồn tại trong một môi trường luôn có những lo ngại về sự mơ hồ, gian lận và thiếu kiểm soát. Việc mang lại sự rõ ràng trong quy định là cần thiết, miễn là không làm kìm hãm sự đổi mới".

Kinh nghiệm về quản lý tài sản mã hóa tại Hàn Quốc

Có thể nói là khi mở cửa cho hoạt động giao dịch tài sản mã hóa, giới chức các nước hướng đến nhiều mục tiêu khác nhau. Và các quy định cũng phải được xây dựng và điều chỉnh để thích ứng với những mục tiêu này.

Bắt đầu hình thành từ năm 2013 với sự ra đời đầu tiên của sàn tiền mã hóa Korbit, Hàn Quốc hiện là một trong những thị trường tài sản mã hóa sôi động nhất ở khu vực châu Á, với quy mô giao dịch chạm mức khoảng 300 tỷ USD mỗi tháng. Trong đó, tên tuổi hàng đầu là Upbit nằm trong top 10 sàn lớn nhất thế giới, chiếm khoảng 2/3 quy mô của cả thị trường Hàn Quốc.

Với sự phát triển ấn tượng này, các quy định về quản lý tài sản mã hóa của nước này cũng đã được xây dựng nhằm cân bằng giữa hai mục tiêu: khuyến khích đổi mới và giảm thiểu rủi ro cho cho nhà đầu tư.

Ông Kim Jongheun - Trưởng phòng pháp lý, Công ty Dịch vụ tài chính SBI Cosmoney chia sẻ: "Chính phủ đã áp dụng nhiều chiến lược, như tùy theo quy mô và loại hình dịch vụ để đưa ra mức quản lý khác nhau, các sàn lớn phải đáp ứng yêu cầu vốn nghiêm ngặt, tách biệt tài sản và có tài khoản thực tên. Chúng tôi cũng có cơ chế sandbox tài chính từ năm 2019 để thử nghiệm an toàn các công nghệ mới. Và Luật Bảo vệ Người dùng tài sản mã hóa có hiệu lực năm ngoái, yêu cầu tách biệt tài sản khách hàng với tài sản doanh nghiệp, mua bảo hiểm, lưu giữ hồ sơ giao dịch".

Vai trò của các đơn vị tham gia cũng được định hình rõ ràng trong quy trình tạo lập cấu trúc thị trường, giúp tạo ra một "đường ống dẫn" thông suốt để tài sản mã hóa và dòng tiền lưu thông an toàn, minh bạch.

Ông Kim Jongheun - Trưởng phòng pháp lý, Công ty Dịch vụ tài chính SBI Cosmoney nêu ý kiến: "Ở đây, ngân hàng đóng vai trò quan trọng là xác minh danh tính thực của tài khoản, xử lý thanh toán tiền mặt bằng đồng Won, phối hợp với sàn để nạp và rút tiền gửi của khách hàng. Sàn giao dịch chịu trách nhiệm khớp lệnh, chống rửa tiền, xây dựng cơ chế lưu ký và tách biệt tài sản của khách hàng. Luật cũng nhấn mạnh trách nhiệm của sàn để bảo vệ khách hàng cá nhân".

Nhìn chung, các quy định này giúp cấu trúc của thị trường tài sản mã hóa Hàn Quốc tương đối hoàn thiện, giúp thị trường này vượt qua được việc chỉ là nơi đầu cơ lướt sóng, mà trở thành một thị trường ổn định, minh bạch cao, phục vụ cho cả nhà đầu tư là tổ chức lớn lẫn cá nhân nhỏ lẻ tại xứ sở kim chi.

Kinh tế số không chỉ mở ra không gian phát triển mới cho một quốc gia, tài sản mã hóa cũng chính là hạ tầng mới của nền kinh tế ấy. Với việc đang xây dựng khung pháp lý cho tài sản số và sàn giao dịch tài sản số, Việt Nam đang có những bước đi khá sớm, nằm trong nhóm các quốc gia tiên phong trên thế giới, chứ không phải là người đến sau. Thiết lập và kiểm soát được thị trường tài sản mã hóa là điều kiện để Việt Nam giữ vững chủ quyền số, khơi thông nguồn lực đổi mới sáng tạo và bước vào kỷ nguyên tài sản thông minh.