Bảo đảm tính công bằng và đồng bộ
Theo TS Nguyễn Tùng Lâm - Phó chủ tịch Hội Khoa học tâm lý giáo dục Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng giáo dục Trường THPT Đinh Tiên Hoàng (Hà Nội), một trong những nội dung của Nghị quyết số 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục, đào tạo (Nghị quyết 71) là: "Bảo đảm cung cấp một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc, phấn đấu tới năm 2030 cung cấp miễn phí sách giáo khoa cho tất cả học sinh".
TS Nguyễn Tùng Lâm cho hay, hiện các trường được phép lựa chọn một trong 3 bộ sách giáo khoa được Bộ GD&ĐT phê duyệt để giảng dạy. Tuy nhiên, điều này gây khó khăn khi học sinh phải di chuyển theo bố mẹ đến các địa phương khác để sinh sống và học tập - vì mỗi trường chọn một bộ sách khác nhau. Vô hình trung học sinh gặp khó khăn trong việc làm quen, thậm chí cả cách tiếp cận kiến thức của bộ sách – nơi mới chuyển đến.
Do đó, TS Nguyễn Tùng Lâm cho rằng, chủ trương thống nhất một bộ sách giáo khoa theo Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị là bước điều chỉnh hợp lý, nhằm bảo đảm tính công bằng và đồng bộ trong tiếp cận tri thức.
Phó chủ tịch Hội Khoa học tâm lý giáo dục Việt Nam nhìn nhận, xã hội hiện nay vẫn có xu hướng đặt nặng vai trò của sách giáo khoa, trong khi sách chỉ nên xem như tài liệu tham khảo để tổ chức dạy và học. Chương trình học mới là cốt lõi, là “pháp lệnh”.
“Trọng tâm không nằm ở việc có một hay nhiều bộ sách, điều quyết định nằm ở cách giảng dạy của giáo viên và phương pháp học tập của học sinh”- TS Nguyễn Tùng Lâm nhấn mạnh. Theo ông, trong quá trình học, thầy cô cần biết kết hợp sách giáo khoa với nhiều nguồn tài liệu khác, gắn bài học với thực tiễn, với công nghệ trí tuệ nhân tạo và yêu cầu của thời đại số. Ngoài ra, bản thân học sinh cũng cần chủ động tìm tòi, tham khảo thêm các nguồn tư liệu để mở rộng hiểu biết, thay vì chỉ lệ thuộc vào một cuốn sách duy nhất.
Khẳng định, việc thống nhất một bộ sách giáo khoa không đồng nghĩa với triệt tiêu sáng tạo; ngược lại, TS Nguyễn Tùng Lâm cho rằng, chủ trương này nhằm thiết lập nền tảng chung, vững chắc để bảo đảm tính công bằng, thống nhất trong tiếp cận tri thức.
“Nói cách khác, đây không phải phủ nhận những giá trị của mô hình “một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa” mà là bước kế thừa, chọn lọc và điều chỉnh cần thiết để phù hợp hơn với yêu cầu thực tiễn” – TS Nguyễn Tùng Lâm nhấn mạnh.
TS Nguyễn Tùng Lâm.
Sách giáo khoa số, tại sao không?
Trong bối cảnh khoa học – công nghệ phát triển mạnh mẽ, việc đổi mới giáo dục không thể chỉ dừng lại ở hình thức in ấn sách giáo khoa truyền thống. Bên cạnh bộ sách giấy theo quy định, TS Nguyễn Tùng Lâm cho rằng, cần tính đến việc xây dựng và phát triển bộ sách giáo khoa số nhằm đáp ứng yêu cầu cập nhật kiến thức nhanh chóng, linh hoạt và hiện đại.
Theo ông, sách giáo khoa số có ưu thế lớn trong việc cập nhật kịp thời những tiến bộ khoa học – kỹ thuật đang thay đổi từng ngày. Nếu như với sách giấy, mỗi lần chỉnh sửa phải qua một quy trình dài và tốn kém, thì sách số có thể được điều chỉnh, bổ sung dễ dàng, bảo đảm học sinh tiếp cận tri thức mới nhất.
Bên cạnh đó, sách giáo khoa số tạo điều kiện cho việc học tập đa phương tiện. Không chỉ dừng lại ở chữ viết và hình ảnh tĩnh, nội dung có thể tích hợp video, âm thanh, hình 3D, mô phỏng thí nghiệm… giúp học sinh hứng thú hơn và tiếp thu kiến thức hiệu quả hơn. Đây là điểm vượt trội mà sách giấy khó có thể mang lại.
Ngoài ra, sách giáo khoa số góp phần thu hẹp khoảng cách giáo dục. Với một thiết bị kết nối internet, học sinh ở vùng sâu, vùng xa cũng có cơ hội tiếp cận nguồn tri thức giống như ở thành phố. Nếu được triển khai đồng bộ, đây sẽ là công cụ quan trọng để thực hiện công bằng trong giáo dục.
Đặc biệt, sách giáo khoa số không bị giới hạn bởi số trang, độ dài, ngắn ở mỗi bài. Người soạn có thể đưa thêm bài tập khó, đưa thêm nguồn tư liệu để phục vụ đối tượng học sinh khá, giỏi nâng cao trình độ.
Đây là công cụ hữu hiệu để rèn luyện công dân số theo tinh thần mà Tổng Bí thư Tô Lâm dặn học sinh, sinh viên nhân ngày khai giảng năm học mới 5/9/2025: Thế hệ cha ông đã làm nên chiến thắng bằng máu xương, hôm nay, trong hòa bình, hội nhập và khát vọng vươn lên, trách nhiệm của thế hệ các cháu là phải làm nên chiến thắng mới bằng tri thức – bản lĩnh – sáng tạo.
“Tất nhiên, để triển khai hiệu quả, cần có hạ tầng công nghệ, chính sách hỗ trợ thiết bị và tập huấn cho giáo viên, học sinh. Về lâu dài, bộ sách giáo khoa số không chỉ là xu hướng, mà còn là bước đi tất yếu trong chiến lược chuyển đổi số ngành Giáo dục” – TS Nguyễn Tùng Lâm nhìn nhận.
Theo TS Nguyễn Tùng Lâm, Nghị quyết 71 đưa ra giải pháp “một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc” nhằm khắc phục tình trạng phân tán, thiếu đồng bộ của mô hình trước đây nhưng vẫn giữ được sự linh hoạt thông qua những phần mở, để các địa phương và nhà trường có thể bổ sung nội dung phù hợp với điều kiện thực tế.
