Biến bữa ăn học đường thành khoản đầu tư cho tương lai: Câu chuyện từ 'thành phố hữu cơ' Kisarazu Nhật Bản

Thị trưởng thành phố Kisarazu Watanabe Yoshikuni chia sẻ thông tin về Thành phố hữu cơ Kisarazu tại Hội nghị Hữu cơ quốc tế, Ninh Bình tháng 9/2025. (Nguồn: TH)

Thành phố Kisarazu thuộc tỉnh Chiba, Nhật Bản hiện lên qua câu chuyện của Thị trưởng Watanabe Yoshikuni, đã gây ấn tượng mạnh với người tham dự Hội nghị Hữu cơ quốc tế lần thứ 8 tại Ninh Bình, Việt Nam giữa tháng 9 vừa qua.

Trò chuyện cùng phóng viên bên lề hội nghị, Thị trưởng thành phố Kisarazu Watanabe Yoshikuni nhấn mạnh “hữu cơ không chỉ là một phương pháp sản xuất nông nghiệp, mà còn là một triết lý sống về một thành phố “tự chủ dựa trên tuần hoàn và kết nối”.

Từ “triết lý hữu cơ” đến thành phố bền vững

Thưa ông, câu chuyện về “thành phố hữu cơ Kisarazu” mà ông chia sẻ tại Hội nghị thực sự rất ấn tượng, khiến nhiều người tham dự và chuyên gia phải thốt lên “wow”. Ông vui lòng tóm tắt những điểm chính để độc giả có hình dung ban đầu về dự án này – tại sao lại gọi là “thành phố hữu cơ”?

Thuật ngữ “Thành phố hữu cơ” mà Kisarazu khởi xướng mang hai ý nghĩa.

Thứ nhất là “hài hòa với thiên nhiên”: xây dựng một xã hội tuần hoàn về môi trường, văn hóa và kinh tế, dựa trên giá trị Satoyama (núi đồi gắn với sinh hoạt con người) và Satoumi (vùng ven biển gắn với cộng đồng). Bằng cách dựa trên các chu trình ở cấp độ địa phương, chúng tôi thúc đẩy sự tự chủ của cộng đồng và đóng góp vào sự phát triển bền vững của thành phố.

Thứ hai là “kết nối hữu cơ”: sự gắn kết giữa con người với con người, giữa con người với thiên nhiên, qua nhiều thế hệ. Nhờ vậy hình thành một lối sống thoải mái, vừa phong phú, vừa bền vững.

Nói cách khác, “hữu cơ” không chỉ đơn thuần đề cập đến phương pháp sản xuất nông nghiệp, mà còn tượng trưng cho một thành phố bền vững, “tự chủ” thông qua “tuần hoàn” và “kết nối”.

Những lý do khách quan và chủ quan, cũng như các yếu tố chính nào đã dẫn tới việc Kisarazu lựa chọn phát triển theo định hướng bền vững và hữu cơ?

Có ba yếu tố cốt lõi. Lý do khách quan: Chúng tôi phải góp phần giải quyết những thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, suy thoái môi trường, mất đa dạng sinh học và an toàn thực phẩm.

Lý do chủ quan: Thành phố có trách nhiệm gìn giữ những tài sản thiên nhiên quý báu như bãi triều Vịnh Tokyo, cánh đồng lúa, rừng Satoyama nhằm đảm bảo sự bền vững cho các thế hệ mai sau.

Trước nhận thức ngày càng cao của người dân về sức khỏe và hạnh phúc, cũng như tình trạng thiếu hụt lực lượng nông dân kế cận, chính quyền thành phố đã lựa chọn định hướng chính sách này; đặt trọng tâm vào “hạnh phúc của người dân" (well-being) như một cách để nuôi dưỡng niềm tự hào công dân.

Bữa ăn học đường – khoản đầu tư cho tương lai

Chúng tôi đặc biệt ấn tượng với chính sách đưa gạo hữu cơ vào toàn bộ bữa ăn bán trú tại trường tiểu học và trung học cơ sở tại thành phố. Chính sách này đã được triển khai cụ thể như thế nào và ảnh hưởng ra sao đến chi phí?

Ban đầu, chúng tôi tham khảo một mô hình nhỏ gần Kisarazu. Nhưng triển khai trên toàn thành phố với dân số trên 140.000 người là thách thức lớn. Hoạt động triển khai của chúng tôi chủ yếu bao gồm: tiếp cận từng nông dân và dần mở rộng số lượng người hiểu và ủng hộ sáng kiến; hợp tác chặt chẽ với Liên hiệp Hợp tác xã nông nghiệp Nhật Bản (JA), đảm bảo đầu ra ổn định thông qua mua sắm công. Thành phố gánh phần chi phí liên quan đến sản xuất bằng cách hỗ trợ chi phí đào tạo, cung cấp miễn phí máy móc (ví dụ: máy cấy lúa) chuyên dụng cho sản xuất gạo hữu cơ.

Như vậy, chi phí tăng lên do sản xuất gạo hữu cơ song khoản chênh lệch giữa gạo thường và gạo hữu cơ là do thành phố chi trả. Ngoài ra, nhờ truyền thông, chúng tôi nhận thêm hỗ trợ từ các doanh nghiệp và cá nhân.

Sản xuất gạo hữu cơ tại Kisarazu, Nhật Bản. (Nguồn: TH)

Vẫn là về ý tưởng cung cấp gạo hữu cơ cho bữa trưa ở trường học, tại sao thành phố lại lựa chọn các trường học để thực hiện chính sách này trước tiên, thưa ông?

Đó là bởi bữa ăn học đường chính là “khoản đầu tư cho tương lai”. Nó không chỉ bảo vệ sức khỏe trẻ em, mà còn giáo dục các em về nông nghiệp, môi trường. Đồng thời, nhu cầu ổn định từ bữa ăn trường học là động lực mạnh mẽ để nông dân chuyển sang canh tác hữu cơ.

Chúng tôi đặt ra bốn mục tiêu cụ thể:

1. Gìn giữ môi trường lành mạnh.

2. Tạo giá trị gia tăng mới cho nông nghiệp.

3. Hình thành bản sắc khu vực mà người dân tự hào.

4. Xây dựng thương hiệu Kisarazu trên toàn quốc.

Chúng tôi tin rằng bữa ăn học đường là điểm khởi đầu lý tưởng, kết nối giữa “giáo dục”, “nông nghiệp”, “môi trường” và “thương hiệu vùng”.

Bên cạnh sử dụng gạo hữu cơ, những tiêu chuẩn nào được áp dụng khi lựa chọn các thực phẩm khác cho bữa ăn học đường?

Nguyên tắc cao nhất của chúng tôi là: ưu tiên thực phẩm địa phương – sản xuất tại chỗ cho tiêu dùng tại chỗ; sử dụng sản phẩm không biến đổi gen (Non-GMO); và ghi nhãn minh bạch nguồn gốc nguyên liệu và thành phần.

Sản xuất gạo hữu cơ tại Kisarazu, Nhật Bản. (Nguồn: TH)

Gợi ý cho Việt Nam: Khi bữa ăn học đường cần một khung pháp lý quốc gia

Chúng tôi được biết Nhật Bản có Luật Bữa trưa học đường, Luật Shokuiku - Giáo dục về dinh dưỡng và thực phẩm nhẳm đảm bảo mang đến bữa ăn học đường sạch, an toàn, dinh dưỡng hợp lý cho trẻ em và những chính sách như cung cấp gạo hữu cơ sẽ càng góp phần vào việc thực hành tốt các luật nói trên. Trong khi đó, ở Việt Nam hiện chưa có Luật Bữa trưa/Dinh dưỡng học đường, chỉ có một số quy định tản mạn. Ông có lời khuyên hay kinh nghiệm nào muốn chia sẻ với Việt Nam?

Ở Nhật Bản, trong bối cảnh đối diện với thách thức lớn là tỷ lệ sinh giảm, các thành phố địa phương đã nỗ lực tồn tại bằng những sáng kiến độc đáo. Kết quả là nhiều chương trình đặc thù đã xuất hiện khắp cả nước. Tuy nhiên, chúng tôi cho rằng các vấn đề về bữa ăn học đường và thực phẩm không nên để các địa phương tự cạnh tranh, mà là lĩnh vực mà chính phủ quốc gia cần chịu trách nhiệm, coi đó như một khoản đầu tư cho tương lai.

Điều tương tự cũng áp dụng cho Việt Nam. Việc luật hóa những nỗ lực về dinh dưỡng học đường có thể trở thành động lực mạnh mẽ để thúc đẩy nhanh cả giáo dục và các vấn đề liên quan đến thực phẩm. Luật sẽ đặt ra tiêu chuẩn rõ ràng và tạo nền tảng để đảm bảo mọi trẻ em đều được tiếp cận bữa ăn an toàn, lành mạnh. Ở Việt Nam, bước đi hiệu quả có thể là xây dựng trước những mô hình điểm, sau đó thể chế hóa các thành tựu đạt được.

Bữa trưa học đường tại Kisarazu sử dụng hoàn toàn gạo hữu cơ và chi phí chênh lệch do sử dụng gạo hữu cơ được thành phố chi trả. (Nguồn: TH)

Rất nhiều chuyên gia trong nước và quốc tế đã đề xuất rằng Việt Nam cần xây dựng Luật Dinh dưỡng học đường, ví dụ như GS. Nakamura Teiji, Chủ tịch Hiệp hội Dinh dưỡng Nhật Bản cũng đã nhiều lần phát biểu trong các hội thảo nêu kinh nghiệm về việc một bộ luật riêng và bao trùm sẽ có khả năng giải quyết tận gốc việc bữa ăn học đường thiếu an toàn. Quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào?

Việc ban hành luật toàn diện và chuyên biệt là vô cùng quan trọng. Sự tồn tại của một khung pháp lý giúp việc cung cấp “bữa ăn học đường an toàn và bổ dưỡng” trở thành trách nhiệm quốc gia, từ đó xây dựng được một hệ thống bền vững. Ở Nhật Bản, ví dụ như Luật Bữa trưa học đường đã chứng minh rằng “những sáng kiến bắt đầu từ địa phương có thể được mở rộng nhờ sự hỗ trợ từ hệ thống và chính sách quốc gia”.

Tại Việt Nam, chúng tôi cũng tin rằng việc ban hành luật sẽ là phương thức để đảm bảo tính bền vững và cơ hội bình đẳng cho mọi trẻ em.

Cảm ơn ông đã dành thời gian trò chuyện!